|
ҳам шу сўздан олинган. Бу ой улуғланиб унда жанг қилинмаган. Эгилиб қолган хурмо дарахтини суяб турадиган нарса маъносини англатувчи (رُجبة ) сўзи ҳам шу ўзакдан келиб чиққан.
(ربج ) ўзагидан (الربّاجي ) сўзи келиб чиққан. Бу сўз қилган ишидан кўра кўпроқ фахрланадиган одамни англатади. Яъни, бундай одам ўзини улуғлаб, ўз ишини кучайтиради, пухталайди.
Бу иштиқоқ олдинги содда, кичик иштиқоққа нисбатан йўл жиҳатидан ҳам, қидириб топиш жиҳатидан ҳам анча оғир. Шу билан бирга бу иштиқоқ тилнинг айрим қисмларидагина учрайди. Уни фақат мутахассисларгина илғай оладилар.
Одатда иштиқоқ содда ёки катта бўлишидан қатъий назар феъл ёки масдардан қилинади. Масалан, (سَلِمَ ) ёки (سِلْم )дан, (جَبَر ) ёки (جَبْر ).
Лекин у гоҳида бошқа калималардан ҳам қилинади. Масалан, исми жомиддан. Масалан, (أعرق ) ва (أنجد ) сўзлари (العراق ) ва (نجد ) сўзларидан иштиқоқ қилинган. (أعرق ) Ироққа кирди маъносини англатса, (أنجد ) Наждга кирди маъносини англатади.
Ҳарфдан ҳам иштиқоқ қилинади. Масалан, (لا ليت ), (لو ليت ) сўзларидаги (لا ) ва (لو ) ҳарфлари. Туяни суғориш учун (جأجأ ) яъни, кел, кел, дейилади. Худди шундан (جئ جئ ) яъни, кел-кел қилди сўзи иштиқоқ қилинган. Гапида ҳадеб фони ишлатаверадиган кишига нисбатан (الفأفأة ) яъни фаъфаъ қилди, деб қўйишади. Ўзбек тилида ҳам гапида хўш сўзини ҳадеб ишлатаверадиган одамга нисбатан хўшхўшчи, деб қўйишади.
Янги сўз ҳосил қилиш каби иштиқоққа алоқадор бўлган бошқа ҳолатлар ҳам учраб туради. Гоҳида бу иш катта иштиқоқ, деб ҳам номланади. (عبد شمس ) сўзидан (عبشمي ), (بسم الله الرحمن الرحيم ) иборасидан (بسمل ), (لا حول ولا قوة إلا بالله ) иборасидан (حوقل ) сўларини ясаш каби.
Иштиқоқ соҳаси бепоён ва муҳим соҳа. Унинг муҳимлиги шундаки, ундан келиб чиққан барча сўзларни битта умумий маъно бирлаштириб туради.
Тўртинчи: Арабчалаштириш
Масалан, ажамлар ўзларича бир нарсага ном қўядилар. Араблар эса худди шу номни қабул қилиб оладилар. Лекин улар бу ажам сўзга қандайдир ҳарфлар қўшиб, ёки ундан қайсидир ҳарфларни олиб ташлаб уни ўз тилларининг қонун-қоидаларига тўғри келтирадилар.
18-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204